ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΥΤΕ ΤΟ ΠΙΟ ΦΑΡΔΥ, ΟΥΤΕ ΤΟ ΠΙΟ ΒΑΘΥ, ΟΥΤΕ ΤΟ ΠΙΟ ΠΑΛΙΟ. ΕΝΑ ΤΥΠΙΚΟ ΠΗΓΑΔΙ ΤΟΥ ΑΙΠΟΥΣ ΕΙΝΑΙ, ΦΤΙΑΓΜΕΝΟ ΟΜΩΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΠΟΥ ΠΙΘΑΝΩΣ ΕΧΕΙ ΧΤΙΣΕΙ ΤΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΜΑΝΤΡΕΣ ΣΤΗ ΧΙΟ.
Είχαμε αφήσει πίσω μας την Ελληνόστρατα και ανηφορίζαμε με την Σταυρινή προς του «Καμπούρη το γύρισμα». Λίγο πριν την «Μακριά Σκάλα», συναντήσαμε μια μικρή μάντρα. «Είναι του προπάππου μου, του Σιδερή του Ψώρα, καλοκαιρινό μαντράκι είναι. 50 ζα είχαν τότε, άρμεγαν τα 30». Ο Σιδερής ο Ψώρας, γεννημένος πριν από διακόσια περίπου χρόνια, είναι ο πατριάρχης της χιακής κτηνοτροφίας. Είχε τέσσερις κόρες κι ένα γιο. «Όλα του τα παιδιά είχανε ζα και γι’ αυτό ήχτιζενε μάντρες συνέχεια με τη γυναίκα του. Ήταν καλός χτίστης, πιάναν τα χέρια του». Πάνω από τριάντα μαντριά υπολογίζεται ότι έφτιαξε ο Ψώρας στο «Κάτω Αίπος», καλοκαιρινά, «του Απριλομά», ακόμα και χειμερινά.
«Βλέπεις το πηγάδι; Άμα δεν το δεις, θα πα να πέσεις μέσα». Πράγματι, αν και ήμουν λίγα μέτρα μακριά, το πηγάδι δεν φαίνονταν, το έκρυβαν κάτι αστυφίδες. Τρία – τέσσερα μέτρα βάθος, λιγότερο από δύο μέτρα φάρδος, μ’ ένα μικρό κανάλι συλλογής όμβριων υδάτων, το πηγάδι δεν είχε νερό, παρά μόνο υγρασία στον πάτο του. «Ξεροπήγαδο είναι. Πρώτα τα σκληβώνανε με χώμα και κρατούσαν το νερό, με τα χρόνια ξεσκληβώθηκε και το νερό χάνεται».
Λιγοστό το νερό στο οροπέδιο του Αίπους, πολλά τα πηγάδια που κατασκευάστηκαν από τους αγροτοποιμένες πριν πολλά χρόνια με την ίδια τεχνική. «Βρίσκανε ένα μέρος που είχε χώμα για να μπορούν να το σκάψουνε. Είχανε τότε τενεκέδες, δεν υπήρχανε ζεμπίλια και είχανε το ζο και το τράβανε ή άνθρωπος το ανήσερνε. Δεν υπήρχανε σκάλες τότε. Τον εδένανε σε μια μεγάλη πέτρα ή σε μια ριζιμιά, και τον κατηβάζανε μέσα και εγέμιζεν. Ο ένας κάτω είχε το φτυάρι, ο άλλος πάνω ετράβαγε. Εφτυάριζε – ετράβαγε, εφτυάριζε – ετράβαγε», και μ’ αυτόν τον τρόπο ανοίγονταν ο λάκκος του πηγαδιού.
«Ύστερα κατήβαινε μέσα, ρίχνανε κάμποσες πέτρες από πάνω, τις έχτιζε, μετά τον εβγάζανε πάνω, ξαναρίχνανε άλλες πέτρες μέσα, ήχτιζε πάλι δυο ντάνες, ήβγαινε απάνω, ρίχνανε πάλι πέτρες» και κάπως έτσι γινόταν η βάση του πηγαδιού. Κατόπιν, αν το πηγάδι ήταν βαθύ, συνέχιζαν το χτίσιμο από την εξωτερική πλευρά. «Ρίχνανε τις πέτρες από την όξω μπάντα και τις χτίζανε. Μετά ρίχνανε χώμα, ανήβαιναν και πάλι χτίζανε».
Είχαμε αφήσει πίσω μας την Ελληνόστρατα και ανηφορίζαμε με την Σταυρινή προς του «Καμπούρη το γύρισμα». Λίγο πριν την «Μακριά Σκάλα», συναντήσαμε μια μικρή μάντρα. «Είναι του προπάππου μου, του Σιδερή του Ψώρα, καλοκαιρινό μαντράκι είναι. 50 ζα είχαν τότε, άρμεγαν τα 30». Ο Σιδερής ο Ψώρας, γεννημένος πριν από διακόσια περίπου χρόνια, είναι ο πατριάρχης της χιακής κτηνοτροφίας. Είχε τέσσερις κόρες κι ένα γιο. «Όλα του τα παιδιά είχανε ζα και γι’ αυτό ήχτιζενε μάντρες συνέχεια με τη γυναίκα του. Ήταν καλός χτίστης, πιάναν τα χέρια του». Πάνω από τριάντα μαντριά υπολογίζεται ότι έφτιαξε ο Ψώρας στο «Κάτω Αίπος», καλοκαιρινά, «του Απριλομά», ακόμα και χειμερινά.
«Βλέπεις το πηγάδι; Άμα δεν το δεις, θα πα να πέσεις μέσα». Πράγματι, αν και ήμουν λίγα μέτρα μακριά, το πηγάδι δεν φαίνονταν, το έκρυβαν κάτι αστυφίδες. Τρία – τέσσερα μέτρα βάθος, λιγότερο από δύο μέτρα φάρδος, μ’ ένα μικρό κανάλι συλλογής όμβριων υδάτων, το πηγάδι δεν είχε νερό, παρά μόνο υγρασία στον πάτο του. «Ξεροπήγαδο είναι. Πρώτα τα σκληβώνανε με χώμα και κρατούσαν το νερό, με τα χρόνια ξεσκληβώθηκε και το νερό χάνεται».
Λιγοστό το νερό στο οροπέδιο του Αίπους, πολλά τα πηγάδια που κατασκευάστηκαν από τους αγροτοποιμένες πριν πολλά χρόνια με την ίδια τεχνική. «Βρίσκανε ένα μέρος που είχε χώμα για να μπορούν να το σκάψουνε. Είχανε τότε τενεκέδες, δεν υπήρχανε ζεμπίλια και είχανε το ζο και το τράβανε ή άνθρωπος το ανήσερνε. Δεν υπήρχανε σκάλες τότε. Τον εδένανε σε μια μεγάλη πέτρα ή σε μια ριζιμιά, και τον κατηβάζανε μέσα και εγέμιζεν. Ο ένας κάτω είχε το φτυάρι, ο άλλος πάνω ετράβαγε. Εφτυάριζε – ετράβαγε, εφτυάριζε – ετράβαγε», και μ’ αυτόν τον τρόπο ανοίγονταν ο λάκκος του πηγαδιού.
«Ύστερα κατήβαινε μέσα, ρίχνανε κάμποσες πέτρες από πάνω, τις έχτιζε, μετά τον εβγάζανε πάνω, ξαναρίχνανε άλλες πέτρες μέσα, ήχτιζε πάλι δυο ντάνες, ήβγαινε απάνω, ρίχνανε πάλι πέτρες» και κάπως έτσι γινόταν η βάση του πηγαδιού. Κατόπιν, αν το πηγάδι ήταν βαθύ, συνέχιζαν το χτίσιμο από την εξωτερική πλευρά. «Ρίχνανε τις πέτρες από την όξω μπάντα και τις χτίζανε. Μετά ρίχνανε χώμα, ανήβαιναν και πάλι χτίζανε».
📷 Το πηγάδι της Σεβαστής, της «Γριάς Κουτσουριαδήνας»
Ο Σιδερής Ψώρας έφυγε πλήρης ημερών. Η κόρη του Σεβαστή, που είχε μυηθεί στην τέχνη της ξερολιθιάς, έχτισε κι εκείνη μαντριά, καλύβια και πηγάδια. Απόγονοι του Σιδερή Ψώρα, κατ’ επάγγελμα κτηνοτρόφοι, έχουν μέχρι και σήμερα αιγοπρόβατα στο Αίπος και στο Πελινναίο.
Ο Σιδερής Ψώρας έφυγε πλήρης ημερών. Η κόρη του Σεβαστή, που είχε μυηθεί στην τέχνη της ξερολιθιάς, έχτισε κι εκείνη μαντριά, καλύβια και πηγάδια. Απόγονοι του Σιδερή Ψώρα, κατ’ επάγγελμα κτηνοτρόφοι, έχουν μέχρι και σήμερα αιγοπρόβατα στο Αίπος και στο Πελινναίο.
ΣΚΥΜΝΙΕΣ
Στις Σκυμνιές, μια στενή «όαση» στο Αίπος με δεκαέξι πηγάδια το ένα δίπλα στο άλλο, υπάρχει άλλο ένα «ψώρικο πηγάδι». Όλα ανήκουν σε πέντε τσοπάνικες οικογένειες. Τα δύο μεγαλύτερα ανοίχτηκαν πριν από τριάντα-σαράντα χρόνια με κρατική επιδότηση. Το Λαδοπήγαδο και το Χωριοπήγαδο είναι τα δύο παλιότερα, «κανείς δεν ξέρει πότε φτιάχτηκαν».
ΣΚΥΜΝΙΕΣ
Στις Σκυμνιές, μια στενή «όαση» στο Αίπος με δεκαέξι πηγάδια το ένα δίπλα στο άλλο, υπάρχει άλλο ένα «ψώρικο πηγάδι». Όλα ανήκουν σε πέντε τσοπάνικες οικογένειες. Τα δύο μεγαλύτερα ανοίχτηκαν πριν από τριάντα-σαράντα χρόνια με κρατική επιδότηση. Το Λαδοπήγαδο και το Χωριοπήγαδο είναι τα δύο παλιότερα, «κανείς δεν ξέρει πότε φτιάχτηκαν».