Τραγόβουνο, Περδικόβουνο, Μαραδόβουνο… Σε ποιον ανήκουν οι Μπαμπακιές; Τα Κελιά είναι Αναβατούσικα ή Πιτυανά; Μέχρι που φτάνουν τα όρια του Βροντάδου; Παρατηρώντας δορυφορικές εικόνες της Χίου, βλέπει κανείς μία μεγάλη, χέρσα έκταση με πλήθος παλαιών αγροτοποιμενικών κατασκευών στο δυτικό τμήμα του ορεινού όγκου που μάθαμε να αποκαλούμε «Οροπέδιο του Αίπους». Aπέχει χιλιόμετρα από τους κοντινότερους οικισμούς και ίσως γι’ αυτό σήμερα είναι άγνωστος τόπος για τους περισσότερους Χιώτες. Στα τοπικά μέσα, συχνά αποκαλείται «μέση του πουθενά», όταν η περιοχή έρχεται στο προσκήνιο, συνήθως μετά από πρόταση χωροθέτησης κάποιας δομής που δεν θέλουμε δίπλα μας.

H περιοχή αυτή ήταν για αιώνες το «μήλο της έριδος» για τις γειτονικές κοινότητες και τους χωρικούς που ήθελαν είτε να σπέρνουν, είτε να βόσκουν τα κοπάδια τους εκεί. Αν και δεν ανταποκρίνεται στη σημερινή πραγματικότητα και δεν ταυτίζεται με τα επίσημα όρια μεταξύ των Δημοτικών Ενοτήτων Καρδαμύλων και Ομηρούπολης, ορισμένοι πιστεύουν ότι ο μακρής τοίχος στις Μπαμπακιές είναι αυτός που χωρίζει την Πιτυανή από την Αναβατούσικη «επικράτεια». «Βορινά είναι Πιτυανά και νοτινά είναι Αναβατούσικα» είχε πει προ εικοσαετίας στον Γιώργο Χαλάτση ο Γιάννης Μπαχάς, συγχωρεμένος πλέον βρονταδούσης τσοπάνης της περιοχής της Εγγύσας. «Έχουνε ανοίξει κεφαλές εδωνά» συμπλήρωσε, ενώ ο Πιτυανός Νίκος Κ. Φράγκος μας είπε ότι «άμα δεν τηρούσανε τα σύνορα, υπήρχαν καβγάδες», που ενίοτε εξελίσσονταν σε «τρομερό πετροπόλεμο».

«Επί τουρκοκρατίας υπήρχε διαμάχη Αυγωνύμων, Σιδηρούντας, Πιτυούς και Αναβάτου» μας εξήγησε ο Στράτος Χάρλας και μας αφηγήθηκε μια παλιά ιστορία, όπως την είχε ακούσει από τον Αναβατούση πεθερό του. Έγινε λέει στο χωριό του Αναβάτου, ένα δικαστήριο για τον καθορισμό των ορίων των κοινοτήτων, με δικαστή τον Αγά. «Οι άνθρωποι οι άλλοι, ίσως ήταν πιο αγνοί, πήγανε με αγαθές προθέσεις. Oι Αναβατούσοι μάλλον ήταν πιο πονηροί και πήγανε με ένα πορτοκάλι που είχαν γεμίσει με χρυσές λίρες. Την ώρα του δικαστηρίου, σηκώθηκε κάποιος από το χωριό και είπε “Εμπιστευόμαστε την κρίση σας και σας κερνάμε ένα πορτοκάλι να φάτε”». Πήρε ο Αγάς το πορτοκάλι, συνειδητοποίησε ότι κάτι συμβαίνει, είδε στη συνέχεια τις λίρες και μετά από -όχι ιδιαίτερα πολλή- σκέψη αποφάσισε, ότι «ο Προβατάς, η λίμνη της Σιδηρούντας, οι Μπαμπακιές, ο Αντρόλακκος, μέχρι τον Άγιο Σίδερο είναι του Αναβάτου» μας είπε ο Χάρλας και σημείωσε «Αυτό δεν είναι λογικό… Ο Άγιος Σίδερος είναι κοντά στο Πιτυός, ο Προβατάς είναι δίπλα στα Αυγώνυμα και τα πήραμε εμείς!».

Η μεροληπτική απόφαση, όπως φαντάζεστε, δεν έδωσε τέλος στις διαμάχες για την αμφισβητούμενη περιοχή. Τουναντίον. Πριν από ένα περίπου αιώνα, άλλο ένα «δικαστήριο», υπαίθριο αυτή τη φορά κλήθηκε να διευθετήσει το ζήτημα. Πραγματοποιήθηκε στην κορυφή του Περδικόβουνου, παρουσία των κοινοταρχών και των τσοπάνηδων που βιοπορίζονταν στην περιοχή. Ο πιτυανός φούρναρης Γιάννης Αποστολής μας εξιστορεί όσα είχε ακούσει από τον συνονόματο παππού του, ένα γεροδεμένο βρακοφόρο με στεντόρεια φωνή, που στο χωριό αποκαλούσαν Γιάνναρο. «Πήγανε οι πάρεδροι Αναβάτου και Πιτυούς, πήγανε μάρτυρες οι κτηνοτρόφοι -ποιος ήθελε να πάει;- Πήγε και ο παππούς μου. Από Μπαμπακιά, ανεβήκανε στο καντούνι του Περδικοβούνου».

Η «ακροαματική διαδικασία» περιελάμβανε ενδιαφέρουσα επιχειρηματολογία και μία μεγάλη έκπληξη, καθώς ο τότε πάρεδρος του Πιτυούς πήρε το μέρος των Αναβατούσων! «Απέωνα ακούω τον πετεινό του Αναβάτου. Τον πετεινό του Πιτυούς δεν τον άκουσα ποτέ μου», φέρεται να είπε ο πάρεδρος του Πιτυούς, Κώστας Φράγκος, προκαλώντας την αντίδραση του Γιάνναρου. «Για να φωνάξω απεδωνά, να δούμε ποιος θα με ακούσει. Αμέτε εσείς στο Πιτυός και οι άλλοι στον Ανάβατο να δούμε ποιος θα με ακούσει.» μας είπε ο Αποστολής.

«Από το καντούνι του Περδικοβούνου, προς τις Μπαμπακιές, Κεδρολίβανο, Τραόβουνος πήγανε μια και καλή στον Ανάβατο και είναι Αναβατούσικα» και συμπλήρωσε «Όπως πάμε από δω προς Μπαμπακιές, πριν τον τοίχο, στον λάκκο μέσα, είναι ένα ωραίο μαντράκι, με πέτρα χτισμένο, του γέρου Φράγκου. Εκεί βάλανε τα σύνορα Πιτυός – Ανάβατος. Μετά τον Ψηλιόλακκο, μετά της δραγατωσιάς το κνιο, είναι η μάντρα του Φράγκου. Εκείνο το σημείο είναι Ανάβατος, Πιτυός και Βροντάδος. O Μαραδόβουνος αριστερά, ανήκει στον Βροντάδο» περιέγραψε ο Αποστολής τα όρια μεταξύ των τριών κοινοτήτων.

Ο εβδομηνταπεντάχρονος κτηνοτρόφος, γέννημα θρέμμα της περιοχής, Αργύρης Λιόβαρης μας είπε ότι το μεγάλο ντουβάρι στις Μπαμπακιές και η ταύτισή του ή μη με το σύνορο μεταξύ Αναβάτου και Πιτυούς βρέθηκαν στο επίκεντρο άλλης μίας διαμάχης ανάμεσα στις δύο κοινότητες. «Είχανε κάνει προσωρινά οι Πιτυανοί με τους Αναβατούσους, το 55-56 αν δεν κάνω λάθος, επί Κουρούνη προέδρου. Επήγε μάρτυρας ο Κυριάκος ο Μαυριάνος» και συμπλήρωσε «πριν από τον Κουρούνη ήταν πρόεδρος ο Κωστής ο Φράγκος, είχε κοπάδι και έβοσκε τούτα εδώ τα βουνά. Τότε γινήκανε κάτι αλισβερίσια και οι Αναβατούσοι εβρίκαν την ευκαιρία και γυρεύαν να ρθουν στο Γιαννάκι και εδώ πίσω στα Κελιά να βάλουνε σύνορα».

Ένα προξενιό μεταξύ μιας Πιτυανής κόρης και ενός Αναβατούση γιου, που όμως τελικά δεν ευοδώθηκε, καθώς και το γεγονός ότι ο Κώστας Φράγκος διαχείμαζε στη θέση Λακκιά, στο Έξω Λειβάδι του Αναβάτου, λέγεται ότι ήταν οι λόγοι, για τους οποίους ο πρόεδρος του Πιτυούς δεν ήθέλε προστριβές με τους Αναβατούσους. Ωστόσο, ο ενενηντατριάχρονος γιος του Νίκος, έχοντας αμυδρές αναμνήσεις από αυτού του είδους τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των κοινοτήτων, τονίζει τον ειρηνοποιό ρόλο των προυχόντων και δίνει μια διαφορετική διάσταση στην ιστορία. «Μαζευόντουσαν οι προεστοί, ήταν άνθρωποι που αλληλοεκτιμούσαν ο ένας τον άλλον, επεμβαίνανε, μιλούσαν ντόμπρα, καθαρά και κατά κάποιο τρόπο τα βρίσκανε».

«Επιάσανε λοιπόν», συνέχισε ο Λιόβαρης, «και βάλανε του Λαγκώνα τα Άρια, από πάνω τις κεφαλαριές των χωραφιών και πιο πέρα λίγο από το πηγάδι σημαδέψανε επάνω σε ένα μεγάλο βράχο ένα σταυρό και καλά εδώ είναι τα σταλίκια. Και τραβά και κατηβαίνει και πάει όπως πάει του Άη Σίδωρου ο ποταμός κάτω και ο άλλος που έρχεται από τα Ρετσινάδικα, εκεί που σμίγουνε. Από εκεί ανηφορίσανε και λέει θα πάμε στην άκρια του ντουβαριού». Όμως κάπου εκεί προέκυψε άλλη μία διαφωνία μεταξύ Αναβατούσων και Πιτυανών. Το ντουβάρι στο Περδικόβουνο κάνει μία ορθή γωνία και κατηφορίζει στο Τραγόβουνο, οπότε οι μεν Πιτυανοί ζητούσαν το όριο να είναι χαμηλά στο Τραγόβουνο και οι δε Αναβατούσοι υποστήριζαν ότι το σύνορο πρέπει να ταυτίζεται με το ντουβάρι από τη γωνία που σχηματίζει στο Περδικόβουνο και μετά, προς τις Μπαμπακιές και πέρα.

Περασμένα – ξεχασμένα; Πιθανότατά, ναι. Άλλωστε οι καταστάσεις έχουν αλλάξει από τότε. Τα γυρίσματα της περιοχής δεν σπέρνονται πια, οι τσοπάνηδες που βόσκουν στη «μέση του πουθενά» μετριόνται στα δάχτυλα του ενός χεριού. Ωστόσο έχω την αίσθηση ότι και σήμερα αν πας στο ντουβάρι στις Μπαμπακιές έναν Αναβατούση και έναν Πιτυανό δεν θα υπάρχει ταύτιση απόψεων.

Επισκέφθηκα τον Ιούνη τον Λιόβαρη στη μάντρα του στου «Κρητικού τον λάκκο», για να μάθω περισσότερα για τις Μπαμπακιές. «Από μικρό παιδί ερωτούσα για το ντουβάρι που έβλεπα. Ερωτούσα όλους, μεγάλους, μικρούς τι πράγμα είναι τώρα τούτο. Κανένας εβδομήντα χρόνια τώρα δεν εμπόρεσε να μου εξηγήσει. Εγενομένης της συζητήσεως την Πρωτομαγιά, που ήταν εδώ κάτι ανθρώποι, μου είπε κάποιος ότι αυτό το ντουβάρι λέγεται μαζό».